Ненадејниот остар пад на берзите во САД, Европа и Азија предизвика лавина шпекулации за тоа како започна големата светска криза. Берзанските инвеститори беа непријатно изненадени кога на отворањето во понеделникот индексите паднаа за неколку процентни поени.
Акциите на некои компании беа особено погодени, кои изгубија дваесет или повеќе долари по акција во првите неколку часа од отворањето на пазарот. Колапсот беше најголем во Јапонија, каде што берзанскиот индекс Никеи падна за повеќе од 10 отсто. Влијанието не беше ограничено на акции, туку се прелеа на пазарот на криптовалути. Цената на биткоинот падна за неколку илјади долари, а пад на цената забележа и златото.
Потрагата по „виновникот“ за ваквиот нагло опаѓање започна многу брзо, па се бараа знаци за претстојната криза. Иако ситуацијата се смири до крајот на денот, аналитичарите изнесоа грст причини за да го објаснат падот на сите големи берзи во светот.
Но, главната причина за овој пад на берзите е сепак помалку интересна, техничка, а не предизвикана од лоши макроекономски показатели или геополитички настани. Тоа не значи дека нема показатели кои укажуваат на доаѓање на криза, ниту дека треба да се игнорираат, само дека нивните негативни влијанија сè уште не се материјализирани во форма на почеток на рецесија.
Серијата настани што започнаа на девизниот пазар, поради таканаречените „carry trades“, доведоа до пад на берзите. Во суштина, станува збор за позајмување на валута на земја која има ниска каматна стапка, што значи дека треба да платите ниска каматна стапка на кредитот, а да ја купите валутата на земјата каде што каматната стапка е повисока.
Главната пri;ina е едноставна; позајмувајте во валута за која треба да платите малку (ниска каматна стапка) и купувајте во валута што носи повисоки приноси (на пр. обврзници и акции). Трговците, главно хеџ фондови, позајмуваа јапонската валута јен (JPY), за која плаќаа камата меѓу 0 и 0,1 отсто. Тие купија американски државни обврзници, со принос меѓу 3 и 5 отсто, и акции.
Проблемот настанува кога централната банка на државата со валутата во која се задолжува ги зголемува каматните стапки, што доведува до зајакнување на таа валута во однос на другите. Токму тоа се случи со јапонскиот јен, бидејќи централната банка на Јапонија ги зголеми каматните стапки од 0-0,1 отсто на 0,25 отсто на 31 јули.
ЕУ колективно реално стагнира, а некои клучни земји имаат проблеми веќе долго време. За војната во Украина може да се обвини за нив во 2022 и 2023 година, но досега стана јасно дека тие се од системска природа. Германија, моторот на економијата на ЕУ, спроведе скапа и неизвесна енергетска транзиција во време на раст на цените на енергијата, за што плаќа висока цена.
Ситуацијата во Кина е значително различна, со многу повисоки стапки на раст од пониска почетна точка. Но, годините на раст на БДП до 10 проценти и повеќе се одамна минато, така што кинеската Комунистичка партија се обидува да го одржи растот на БДП над 5 проценти во последните години.
Кризата сигурно доаѓа, ако не поради друга причина, тогаш барем поради цикличноста на самата економија, но вчерашните случувања на берзите не го означија нејзиниот почеток. Доказ за тоа е денешното закрепнување на сите берзи кои беа во минус во понеделникот, како и закрепнувањето на цената на биткоинот и другите криптовалути.